KHÁM PHÁ KỸ NGHỆ TRÁNG MEN ENAMEL HÀNG THẾ KỶ TRÊN ĐỒNG HỒ

Trong thế giới của đồng hồ xa xỉ, kỹ nghệ tráng men enamel trên mặt số đồng hồ đòi hỏi chuyên môn ở đẳng cấp Haute Horlogerie. Trải qua từng bước thăng trầm của thời cuộc và sự thay đổi của thị hiếu thẩm mỹ, kỹ nghệ đầy thách thức này tưởng chừng như thất truyền nhưng vẫn được duy trì cho đến ngày nay. Mỗi thương hiệu đồng hồ Haute Horlogerie đều sở hữu riêng mình những chiếc đồng hồ tráng men enamel tuyệt mỹ. Mỗi chiếc đồng hồ đều được ví như một tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ phải mất hàng tháng lao động cần mẩn của người nghệ nhân tay nghề cao.

Những chiếc đồng hồ Bovet nổi tiếng với nghệ thuật tiểu họa và tráng men tinh tế

NGUỒN GỐC CỦA KỸ NGHỆ ENAMEL

Enamel là một kĩ nghệ lâu đời, có thể hiểu cơ bản là “tráng men lên kim loại”. Lớp Enamel cổ nhất được tìm thấy tại Cộng hòa Síp trong kho báu của vua chúa Đế Quốc Byzantine niên đại từ thế kỉ thứ 13 tới thế kỉ 11 trước Công Nguyên. Trong suốt thời kì Trung Cổ, thung lũng Meuse và vùng Limoges của Pháp và Đức là những làng nghề Enamel nổi tiếng nhất Châu Âu.

Từ thế kỉ thứ 9 đến thế kỉ thứ 11, các tác phẩm Enamel nổi tiếng nhất là kiệt tác Pala d' Oro trong thánh đường San Marco ở Venice và Hungary Crown tại Bảo tàng Quốc gia Hungary. Đến thế kỉ 17 và 18, giai đoạn sơ khai của ngành đồng hồ cơ học cũng là lúc nghệ thuật tráng men đạt đỉnh hưng thịnh tại Anh Quốc, Pháp và Thụy Sĩ. Đây cũng chính là cột mốc quan trọng khi những nhà làm đồng hồ tiên phong như Jaquet Droz hay Vacheron Constantin đưa nghệ thuật tráng men vào trang trí vỏ và mặt đồng hồ xa xỉ.

Enamel là một quá trình nung chảy thủy tinh cùng với bộ màu gốc ôxít kim loại ở nhiệt độ lớn rồi lại làm nguội để lớp màu cố định trên mặt kim loại. Nghệ nhân phải lặp lại quá trình này từ 4 đến 10 lần để có được kết quả cuối cùng. Sở dĩ Enamel là kĩ nghệ của các bậc thầy bởi tỉ lệ loại bỏ rất lớn, trong mười mặt đồng hồ thành phẩm trung bình chỉ có thể chọn được một.

Enamel còn phức tạp ngay từ công đoạn pha màu bởi mỗi màu sắc mới đều đòi hỏi quá trình nghiên cứu và xây dựng công thức pha chế riêng biệt. Ở bất kì bước nào, mặt đồng hồ đều có thể bị vỡ, nứt, bị chấm lỗ chỗ, phồng rộp hoặc màu sắc không như mong đợi. Gặp phải bất kì sự cố nào nghệ nhân đều phải bắt đầu lại từ con số không.

CÁC TRƯỜNG PHÁI ENAMEL

Một số loại hình tráng men chính gồm có Grand Feu (hiếm nhất, sử dụng những lớp men tráng bằng tay và nung trong nhiệt độ rất cao); cloisonné (Những sợi vàng nhỏ được dùng để phác họa mẫu thiết kế, men phủ lên phần bên trong những đường phác họa); grisaille (kỹ thuật sử dụng hai màu đen và trắng để tạo ra các bóng màu xám và sự phối màu sáng tối ấn tượng cho bức hình); champlevé (mẫu thiết kế được khắc trên mặt kim loại hoặc mặt số của đồng hồ, sau đó phủ men lên các phần bên trong đường chạm khắc); plique-à-jour (tương tự như cloisonné nhưng sử dụng lớp nền tạm thời có thể tự tan đi hoặc dễ dàng lau sạch sau khi nung); paillonné (đắp những lớp men có màu sắc trong suốt lên những miếng vàng hoặc bạc rất mảnh) và vallonné (nền kim loại được chạm nổi các họa tiết nhấp nhô tạo ra các lớp màu nhạt dần với nhiều mức độ sau khi tráng men).

Enamel bao gồm nhiều trường phái khác nhau, thể hiện rõ ở mỗi chế tác của mỗi thương hiệu danh giá. Patek Phillippe nổi tiếng với kĩ nghệ Cloissone, Vacheron Constantin được ca ngợi với kĩ nghệ champlevé và thương hiệu vàng son 275 năm tuổi Jaquet Droz được đóng đinh với kĩ nghệ Grand Feu và Pailonnee huyền thoại.

Grand Feu Enamel và thử thách “Lửa Lớn”

Grand Feu có nghĩa là “Lửa lớn”, dùng để chỉ thuật enamel của những nghệ nhân bậc thầy về khả năng dùng lửa, thường nung các mặt đồng hồ ở ngưỡng 800 đến 1000 độ C. Hơn nữa, các nghệ nhân bắt buộc phải dùng đôi mắt lành nghề để phát hiện khi nào màu sắc đạt độ hoàn hảo. Mặt đồng hồ tráng men Lửa Lớn – Grand Feu có sắc mượt, độ sâu và bền màu thử thách thời gian. Những mặt đồng hồ enamel được lưu giữ trong bảo tàng ngày nay đều có tuổi đời hàng thế kỉ đều mà vẫn giữ được các bức tranh tiểu họa Enamel tuyệt vời.

Một mẫu đồng hồ tráng men của Patek Philippe được sản xuất vào thế kỷ 19 đánh dấu cột mốc hợp tác giữa thương hiệu này với thương hiệu trang sức xa xỉ TIFFANY & CO vẫn giữ độ bền màu bất chấp thời gian.

Jaquet Droz Petite Heure Minute Dragon

A. Lange Lange 1 Handwerkskunst Black Enamel Dial

Blancpain Villeret 8 Days Enamel

Jaeger-LeCoultre Duomère à Quantième Lunaire Enamel Dial

Piaget Altiplano “Skeleton Enamel”

Breguet Classique 7147 “Grand Feu” Enamel năm 2017

Mẫu đồng hồ Ulysse Nardin Classico Manufacture 2017 sử dụng nghệ thuật Grand Feu trên mặt số

CLOISONNÉ ENAMEL

Với kĩ thuật tráng men Cloisonne, nghệ nhân sẽ thêm vào dung dịch tạo màu những sợi vàng chỉ 0,007mm không lớn hơn sợi tóc của con người, hòa tất cả bằng tay và quét bằng kìm siêu nhỏ. Qua tác động nhiệt, những sợi này nằm lại trên mặt đồng hồ làm sắc nét các chi tiết và tạo độ sâu ấn tượng. Tác phẩm Cloisonne được giới mộ điệu yêu thích hiện nay là tấm bản đồ thế giới của Patek Phillippe 5131, dưới bàn tay chế tác của nghệ nhân Susan Rohl.

Patek Phillippe world time 5131j geneva unique piece

Một số ví dụ về những mấu đồng hồ sử dụng kỹ thuật tráng men cloisonné

Vacheron Constantin cloisonné

Ulysse Nardin cloisonné

Ulysse Nardin Classico Amerigo Vespucci

 

Champleve có phần ngược lại so với Cloissone về mặt trình tự. Nghệ nhân cạo các lớp kim loại bằng công cụ chạm khắc để tạo các khoang rỗng. Màu men sau đó sẽ được lấp đầy các khoang này và nung cho đến khi đạt diện mạo hoàn hảo.

Champlevé

Champlevé có phần ngược lại so với Cloissone về mặt trình tự. Nghệ nhân cạo các lớp kim loại bằng công cụ chạm khắc để tạo các khoang rỗng. Màu men sau đó sẽ được lấp đầy các khoang này và nung cho đến khi đạt diện mạo hoàn hảo.

Vacheron Constantin champlevé

Pailonnee

Trong số 5 nhà làm đồng hồ tiên phong đầu thế kỉ 18, Vacheron Constantin, Jaquet Droz và Van Cleef & Arpels là thường sử dụng kĩ nghệ này. Từng rất hưng thịnh trong thế kỉ 18, Pailonnee là kĩ nghệ gắn liền với tên tuổi Jaquet Droz, gần như bị thất truyền và mới được khôi phục trong dự án của thương hiệu này với nữ nghệ nhân gạo cội Anita Porchet. Trong tiếng Pháp,“Paillon”có nghĩa “lá vàng mỏng”. Có đến hơn 200 họa tiết từ ngôi sao, thánh giá cho đến các họa tiết hoa lá. Vì không còn nghệ nhân nào có thể chế tác các lá Paillon nữa nên những mặt đồng hồ Pailonnee ngày nay của Jaquet Droz đều dùng lá vàng cổ sưu tập được từ thế ki 18. Về cơ bản, các chi tiết Paillon vàng được sắp đặt chính xác trên mặt đồng hồ đã tráng một lớp men nền. Lớp men thứ hai có độ trong cao được nung phủ bên trên, cố định các lá Paillon, đem lại bề mặt hút sáng và chiều sâu ấn tượng cho các họa tiết.

Tại Baselworld 2014, Jaquet Droz đã phô bày sự tinh thông của nghệ thuật tráng men truyền thống vùng Geneva qua bộ ba tuyệt phẩm mới có tên Petite Heure Minute Paillonné. Bộ ba Petite Heure Minute Paillonné là minh chứng cho sự tinh thông bậc thầy của Jaquet Droz trong kĩ nghệ này.

Các vân hoa vàng được gọi là paillons

Thương hiệu đồng hồ Hermes cũng sử dụng nghệ thuật tráng men Pailonnee nhưng khác với Jaquet Droz, Hermes sử dụng ngôi sao thay cho các vân hoa vàng paillons.

Hermès Arceau Attelage Céleste

FLINQUÉ ENAMEL

Flinqué là một kỹ thuật xử lý men hiếm thấy so với kiểu cloisonné, champlevé, hoặc grand feu enamel. Để tạo hình men theo phong cách flinqué, chiếc đồng hồ cần có mặt nền kim loại guilloché. Một lớp men sẽ được phủ lên bề mặt guilloché này thật mỏng, rồi mặt đồng hồ mang nung nóng ở nhiệt độ 820 C. Quá trình này được lặp lại liên tục cho đến khi màu men đậm hẳn nhưng vẫn đủ trong để biểu lộ lớp kim loại bên dưới. Sau đó nghệ nhân sẽ tiếp tục mài mặt đồng hồ để tạo độ bóng.

Cartier Ballon Bleu Flying Tourbillon with Blue Flinqué Enamel Dial

 

GRISAILLE ENAMEL

Grisaille enamel là kỹ thuật tráng men sử dụng hai màu đen và trắng để tạo ra các bóng màu xám và sự phối màu sáng tối ấn tượng cho bức hình. Van Cleef & Arpels là nhà tiên phong trong việc sử dụng kỹ nghệ này. 

PLIQUE-À-JOUR ENAMEL

Plique-à-jour, theo tiếng Pháp có nghĩa là để cho ánh sáng đi vào. Với kỹ nghệ tráng men này, nghệ thuật tráng men thủy tinh, men được phủ lên các diện tích nhỏ nhưng không có lớp nền phía sau vì thế ánh sáng có thể đi vào lớp nền men trong. Hiệu ứng kỹ thuật này giống như chúng ta nhìn thấy những bức tiểu họa vẽ trên kính màu (trong nhà thờ). Kỹ thuật này rất khó đòi hỏi tính kiên nhẫn, tỉ mỉ và mất nhiều thời gian (khoảng 4 tháng trên một sản phẩm) với khả năng thất bại cao.

Kỹ thuật này gần giống như cloisonné nhưng sử dụng một lớp nền tạm thời. Sau khi nung lớp nền này được tẩy đi bằng cách chà xát hoặc sử dụng dung dịch acid. Van Cleef & Arpels nổi tiếng với nghệ thuật tráng men này.

 

Viện bảo tàng đồng hồ Philippe Patek Geneva là nới nơi lưu giữ nhiều tác phẩm Emanel nhất. Dù tồn tại gần 3 thế kỷ, bộ sưu tập đồng hồ tại đây vẫn toả sáng tựa như những viên đá quý lấp lánh, thậm chí còn đẳng cấp hơn bởi kỹ thuật chế tác phức tạp cùng cách phối hợp màu sắc sống động. Tuy phương pháp Emanel đã tạo ra những sản phẩm xuất sắc đến từng “chân tơ kẽ tóc", nhưng phải thừa nhận một thực tế rằng, chúng chỉ nằm trong phạm vi giới hạn bộ sưu tập của bảo tàng chứ khó mà trở nên phố biến.

Một khu trưng bày của những mẫu đồng hồ tráng men của nhà Patek

LIKEWATCH.COM 

Tham khảo những thương hiệu đồng hồ nổi tiếng tại http://likewatch.com/

⚑ HCM: Tầng 5, Tòa nhà Opera View, 161 Đồng Khởi, Q. 1.
✆ (028) 3929 3939 - Tư vấn đặt hàng.
⚑ Hà Nội: Tầng 6, Tòa nhà Corner Stone, 16 Phan Chu Trinh, Hoàn Kiếm.
✆ (024) 3936 3939 - Tư vấn đặt hàng.